در این مقاله از سری مقالات کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا، قصد داریم همراهان عزیز را با مقوله سیستم عصبی حرکتی نوزاد آشنا نماییم.
در سیستم نوروموتور در واقع ما به سیستم حرکتی و سیستم عصبی همزمان باید توجه کنیم و این دو سیستم کاملا به هم ارتباط دارند .
همان طور که میدانید نوزادان نارس بسیار مستعد مشکلات و دفورمیتیهای اسکلتی هستند زیرا سیستم تکاملی نوزادان هنوز در سطح بافت، عضله و مفاصل به ساختار نرمال و طبیعی نرسیده و در این سیستمها، تکامل ناکاملی دارند .با مشاهده سیستم نوروموتور انگار مغز نوزاد را مورد مشاهده قرار میدهیم و مهمترین نشانه ها را میتوان از سیستم نوروموتور دریافت کرد. هر کدام از سیستمهای عصبی و حرکتی برای نوزاد جداگانه ارزیابی میشوند و در نهایت دو سیستم را با همدیگر و در کنار هم گذاشته و آن را به صورت یک کل در نظر گرفته و بررسی میکنیم. پس دقت روی سیستم نوروموتور میتواند ما را در تشخیص اولیه ،ارزیابی و مداخلاتی که میخواهیم انتخاب کنیم راحتتر میکند.
سیستم نوروموتور شامل 3 جز زیر است:
- سیستم عضلانی (تون و پوسچر)
- سیستم اسکلتی(استخوانها و مفاصل)
- رفلکس ها
سیستم عضلانی:
سیستم عضلانی تحت تاثیر حرکاتی است که نوزاد انجام میدهد و عضلات نوزاد هم تحت تاثیر حرکاتی است که جنین داخل رحم مادر انجام میدهد.
پلاستیسیتی و الاستیسیتی هم در سطح بافتی و هم سیستمی برای عضلات اتفاق میافتد و چنانچه عملکرد و فعالیت درستی را برای نوزاد ایجاد کنیم، کمک میکنیم که پلاستیسیتی بهتری برای نوزاد از نظر سیستم عضلانی اتفاق بیفتد و به دلیل ناکامل بودن سیستم عضلانی، نوزاد نارس بسیار مستعد خستگی است و حتما باید به این مورد توجه شود.
پوسچر:
وضعیتی که نوزاد در حال استراحت است و حرکات تنه و گردن و اندامها را مجموعا باهم در نظر میگیریم و حتما پوسچر نوزاد را هم در هنگام دریافت ساپورت و هم بدون دریافت ساپورت باید مورد مشاهده قرار دهیم و یک مجموعهای از آنها را برای ارزیابی پوسچر بیان کنیم.
تون:
انقباضات پسیوی که یک عضله به طور مداوم در وضعیت استراحت دارد را تون گویند و یا مقاومت عضله، به پسیو استرچ در وضعیت استراحت را تون گویند.
تفاوت تون عضلانی نوزاد نارس با نوزاد ترم:
در نوزاد نارس انتظار داریم که کم کم تون عضلانی و حرکات، از ناحیه دستها، پاها شروع شود و بعد آرام آرام به سمت تنه رود یعنی روند پیشرفت تون عضلانی در نوزاد نارس از دیستال به پروگزیمال است ولی در نوزاد ترم کاملا متفاوت است یعنی تونیسیته آرام آرام از پروگزیمال شروع میشود و به سمت اندامها پیش میرود. بالا رفتن سیستم تون در نوزاد نارس از اندامها به سر و گردن است ولی در یک نوزاد کامل از سر و گردن به اندامها پیشرفت میکند.به طور کلی میتوانیم بگوییم در یک نوزاد نارس، تکامل عضلانی و رفلکسهای اولیه در جهت دمی-سری است و تون و رفلکسها عمقی و… در ابتدا از پاها شروع میشوند و با پیشرفت تون فلکسوری-اکستانسوری خودشان را نشان میدهند و در نهایت به تنه و سر و گردن ختم میشود.
نکته: در نوزاد نارس از حالت هایپوتونیسیته و بی حرکتی به سمت تون فلکسوری پیش میرویم اما در نوزاد ترم ما انتظار داریم اول تون اکستانسوری به وجود بیاید و سر و گردن و تنه کنترل بهتری پیدا کند و بعد به سمت دیستال میرود.
نکته: الگوهای پوسچرال هر چقدر به ترم نزدیک میشوند، الگوهای اکستانسوری تر میشود.
- نوزادی که زیر 28 هفته به دنیا میآیند، یک هایپوتونی کلی در تمام بخشهای بدن دارند، در این بازه کاردرمانگر باید بدن نوزاد را در وضعیت تون فلکسوری قرار دهد و سعی در ایجاد وضعیت جنینی برای نوزاد کند زیرا وقتی دست از دهان دور افتاده، پاها از بدن دور افتاده و کنترلی روی آنها ندارد باعث میشود که عوامل استرسزا بیشتر روی نوزاد تاثیر داشته باشد و حس ناامنی کند .
- در 30 هفتگی مخصوصا در اندام تحتانی، نوزاد شروع میکند به انجام یک سری حرکات مثلا پا را در شکمش جمع میکند (البته خیلی جزئی است) و در 31 هفتگی بیشتر میشود. در 32 هفتگی نوزاد باید بتواند اندام های تحتانی اش را در شکم جمع کند( پا زدن)
- در 36 هفتگی کم کم تونیسیته در تنه و اندامهای فوقانی بالا میرود و نوزاد سعی میکند دستش را یه سمت دهنش ببرد.
سیستم اسکلتی:
شامل مفاصل، ستون فقرات و جمجمه نوزاد هست.
گیرنده های مکانیکی زیادی در مفاصل و ستون فقرات قرار دارد که موقعیتهای مفصلی را به مغز ارسال میکند و نقش آنها این است که پوزیشنهای استاتیک را حفظ کنند و تشخیص میدهد حرکت در کدام جهت و با چه سرعتی اتفاق میافتد.
نوزادان ترم در شرایط استاتیک میتوانند خودشان را حفظ کنند اما در نوزادان نارس حتما باید نوزاد را در شرایط پوزیشن درست قرار دهیم، در غیراینصورت نوزاد مفاصل را در بدترین وضعیت قرار میدهد چون آگاهی از مفاصل را ندارد.
حرکات عمومی:
مشاهده کیفی حرکات خود به خودی در نوزادان اطلاعاتی از عملکرد حرکتی که نوزاد میتواند در آینده داشته باشد میدهد. انتظار داریم حرکاتی که در روند نرمال خودش اتفاق میافتد، یک زنجیره ای باشد از حرکات مختلف کل بدن، که این حرکات از اندامها، تنه ،دست و پا، سر و گردن شروع و مدام و به آهستگی به هم تبدیل میشوند و انگار یک حرکت رقص مانند و ریتمیک را برای نوزاد ایجاد میکند و در عین حال پیچیدگی دارند. این حرکات از زمان جنینی تا زمان 5 ماهگی نوزاد وجود دارد. این حرکات سیستم عصبی نوزاد را به ما نشان میدهد و برای تشخیص اختلالات سیستم عصبی مرکزی به کار میرود، البته در زیر 2 ماهگی و دوران نارسی نوزاد خیلی با قدرت بالا نمیتوانیم بگوییم که نبود یا ابنورمالیتی این حرکات در نوزاد، نشاندهنده اختلال است و باید حتما پیگیریهای بیشتری انجام شود.
ارزیابی حرکات عمومی باید 3 روز بعد از تولد نوزاد انجام شود تا شرایط نوزاد پایدار شود.
حرکات عمومی از 2 فاز تشکیل شده:
- مرحله 1 یا Writhing Movement : از داخل رحم شروع میشود و تا 46 هفتگی(2 ماهگی) ادامه پیدا میکند که در این فاز از دامنه حرکتی خیلی کم تا متوسط پیش میرود و سرعت حرکتی هم تا متوسط پیش میرود و طبقه بندی میشود. هرچقدر که سن بیشتر میشود دامنه و سرعت حرکتی کمتر میشود و انگار ریتمیک تر میشوند و حرکات ناگهانی آنها کاهش میابد.
در این مرحله از حرکات عمومی ما یک سری ابنورمالیتیهایی داریم که عبارتنداز:
- حرکات مونوتونی که پیچیدگی هم ندارد.
- حرکات سفت درحدی که نرمی که جزو خصوصیت اصلی حرکات عمومی هستند را ندارند .ناگهان انقباض صورت میگیرد و ناگهان ریلکس میشوند.
- حرکاتی که دامنه حرکتی زیادی دارند و نرمی حرکات را ندارند( حرکات ناگهانی است).
- مرحله 2 یا Fidgety Movement :
در حدود 2 تا 4 ماهگی به وجود میآیند و جای خودشان را به الگوهای فیجیدیتی میدهند که این الگوها،یک سری حرکات خیلی زیبا و حرکات کوچک و نرم و رقص مانند هستند که با شتابها و سرعتهای متغیر در سر و اندامها مشاهده میشود. این حرکات به طور مداوم در یک شیرخواری که بیدار است دیده میشود.
در این مرحله هم با 2 ابنورمالیتی ممکن است مواجه شویم که در حالت عادی انتظار نداریم:
- فیجیدیتی منفی: حرکات فیجیدیتی را در نوزاد نمیبینیم. نبودن فیجیدیتی از 2 تا 4 ماهگی خیلی مورد مهم و ارزشمندی برای ماست که میتواند نشان دهنده اختلال در سیستم عصبی مرکزی باشد. (اگر در 3 ماهگی نوزادی فیجیدیتی منفی است، به احتمال خیلی بالا احتمال فلج مغزی بودنش وجود دارد.)
- اگر حرکات بصورت جرکی و با سرعت زیاد در این سن اتفاق بیفتد، یک ابنورمالیتی است و در این مورد با احتمال بالا نمیتوانیم بگوییم که نوزاد فلج مغزی است و باید سایر ارزیابیها صورت گیرد و مداخله زودهنگام آغاز شود.
خدمات کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا
کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا، با بهره‌گیری از کادری مجرب در زمینه درمان اختلالات نوروموتور آماده ارائه خدمات ارزیابی، تشخیص و مداخله به هنگام به مراجعین محترم در زمینه حرکتی، شناختی و گفتاری ناشی از این اختلالات است.
