کودکان اتیسم چگونه بازی می‌کنند؟ راهکارهای تقویت تعامل در بازی

در این مقاله از سری مقالات کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا، قصد داریم همراهان عزیز را با مقوله چگونگی بازی یک کودک اتیسمی آشنا نماییم.

برای یک کودک اوتیسمی بازی کردن آسان نیست. شخص متوجه می شود که او به روش متفاوت از آنچه
انتظار میرود بازی می کند؛ چون او روشی را که مناسب خودش است برمی گزیند. این تفاوتها بستگی به
روش برقراری ارتباط وی با دیگران و دنیای پیرامونش دارد.
کودک اوتیسمی…
1. کودک اوتیسمی با اسباب بازیها بازی نمی کند، بیشتر به جویدن آنها علاقه دارد.
2.بازیهایش غیرمعمول است و متناسب سن او نیست.

3.به روش خاصی بازی میکند. برخی از بازیها، مثل پازل را به درستی انجام می دهد، اما نمیتواند همان روش صحیح را در بازیهای دیگر تعمیم دهد و در بازی صرفاً می تواند یک نقش را ایفا کند.
4.می تواند با یک روش کاملاً مشخص بازی کند. میتواند هدفی را مشخص کند و بازی کند تا به آن برسد .او می تواند ازوسایلی مثل قلم و کاغذ برای نقاشی کردن استفاده کند. کودکان با مهارتهای ارتباطیِ محدود بایستی بتوانند دراین فعالیتها شرکت کنند.
5. می تواند بازیهای قاعده دار را انجام دهد. می تواند نقشی ایفا کند و با دیگران با روش محدود بازی کند. کودکان با مهارت ارتباطی محدود دوست دارند که همان بازی را بارها و بارها تکرار کنند.
6. می تواند بازیهای نمادین و خیالی را انجام دهد. بازی نمادین به معنی وانمود کردن کاری، مثل نوشیدن از یک فنجان خالی است. تمام کودکان اوتیسمی غیرازآنهایی که اصلاً با دیگران ارتباط برقرارنمی کنند، قادربه بازیهای سمبولیک و خیالی، اما به روشهای متفاوت هستند.

چگونه با یک کودک اوتیسمی بازی کنیم؟

بازی با کودک اوتیسمی باید طبق مراحل زیر باشد:
1.با علایق کودک همراه شویم. به روشی که کودک بازی می کند، توجه کنیم و با او همراه شویم.
2.کلمات و کارهای کودک را توضیح دهیم. هر کاری که کودک انجام میدهد، بیانش کنیم، زیرا این یک راه ایجاد ارتباط در هنگام بازی است.
3. از کودک تقلید کنیم. تقلید ازکارهای کودک، به تعامل وی با ما کمک می کند؛ او را تشویق می کند تا ازما تقلید کند. هدف این است که از یک بازی ساده، به تعامل و کار گروهی برسیم. باید برای رسیدن به هدف پافشاری کنیم؛ زیرا کودک در ابتدا فعالانه بازی نمی کند.
4. به دنیای کودک وارد شویم. وارد بازی کودک شویم و در بازی کردن با او سماجت کنیم، حتی ا گر در ابتدا قبول نکند.
5. آنچه می گوییم و انجام می دهیم را تکرارکنیم. وقتی بازی را شروع می کنیم، اسم بازی را تکرار کنیم، این موجب تشکیل یک عادت در کودک می شود و می تواند مراحل بازی را پیش بینی کند. در ضمن بازی، برایش دست بزنیم و یا قبل از شروع هر مرحله بازی 3، 2، 1 بشماریم. برای تعمیم آموخته های کودک، باید با روش افراد دیگر بازی را ادامه داد
6. به کودک فرصتی دهیم تا نقشی ایفا کند. زمان مشخصی در نظر بگیریم تا کودک نقش خود را ایفا کند، به این صورت که مراقب، بازی را ادامه ندهد و متوقف کند تا این فرصت برای کودک پیش بیاید که شروع کننده بازی درآن زمان باشد، با این طریق کودک را دربازی شرکت داده ایم.
7. درابتدای بازی، به کودک برای ایفای نقش اشاره کنیم. کودک خود به خود در بازی شرکت، و نقشی ایفا نمی کند. مراقب با دادن علایم واضح به او کمک کند. این علایم شامل اشارات بدنی ، مثا لهای کلامی و بدنی و دستورات کلامی می باشد.
8. فعالیت شاد تداوم داشته باشد. کودک اوتیسمی زود خسته می شود و نمی تواند برای مدت طولانی تمرکز کند. بنابر این مراقب، بایستی بازی را سرزنده و شاد نگه دارد و تا آنجا که ممکن است ادامه دهد.

انواع اسباب بازیهایی که کودک اوتیسمی می تواند با آن بازی کند:
1. اسباب بازیهای تعاملی (علت و معلولی): اینها از ساده ترین اسباب بازیها هستند؛ چون تمام کودکان اوتیسمی می توانند با انواع آن بازی کنند. کافی است که کودک یک دکمه را فشاردهد، یا درِ جعبه را بازکند تا صدایی بشنود یا چیزی در جلویش ببیند.
2. اسباب بازیهای دیداری: این اسباب بازیها برای تشخیص شکلهای ساده لازم هستند.کافی است که کودک به آنها نگاه کند تا آنها را بفهمد.
3. اسباب بازیهای ساختاری: این اسباب بازیها به کودک اجازه می دهد چیزی را که دوست دارد، بسازد.
4. اسباب بازیهای مشارکتی: در این نوع بازی کودک تشویق می شود که با دادن و پس گرفتن اسباب بازیهایی مثل توپ وکلید، بازی را شریکی انجام دهد. او ما را به عنوان بخشی از بازی به حساب می آورد.
5. اسباب بازیهای فوت کردنی و آهنگی: اسباب بازیهای ساده ای؛ مانند فوت کردن حباب صابون و جعبه های موسیقی، بهترین اسباب بازیها برای آموزش بازی به کودک هستند. هدف ازاین باز یها ایجاد تعامل و ارتباط با کودک است. می توان بازی را کمی مشکل کرد تا کودک نتواند انجامش دهد و این موجب می شود که برای فوت کردن حبابهای صابون درخواست کمک کند.
6. بازی خلاقیتی: این نوع بازیها تجربه حسهای جدید را درکودک به وجود می آورد، مثلا بازی با سنگریزه، آب، پنبه، برنج، کاغذ، تخته، مداد رنگی و….
7. بازیهای نمادین: اینها اسباب بازیهایی شبیه چیزهای واقع یاند؛ مثل ماشین و تلفن. اینها کودک را تشویق می کند که کارهای شبیه آنچه درزندگی واقعی است، انجام دهد.
8. بازیهای حرکتی: این بازیها نیازبه فعالیت فیزیکی و تعامل با بچه های دیگردارد وشامل: تاب، دوچرخه، اسب چوبی و… میباشد.
9.بازیهای قاعده دار: این بازیها دارای دستورالعمل می باشند. برای بازی حداقل دو نفرلازم است تا دستورات را اجرا کنند، اما می توان بسته به درک کودک دستورات را آسان نموده، یا دستور جدیدی
درست کرد.

برقراری ارتباط با کودکی که در دنیای خودش زندگی می‌کند

این کودک نمی‌تواند با پیرامونش ارتباط برقرار کند، زیرا هنوز نمی‌داند که می‌تواند از طریق ارسال پیامِ زبانی یا غیرزبانی، بر دیگران تأثیر بگذارد یا نه.

چگونه توجه کودک را جلب کنیم؟

• از طریق بازی گروهی توجه کودک را جلب کنید و او را وادار کنید با شما تعامل برقرار کند.
• بازی‌ها را جذاب و مهیج کنید: توجه او را با قلقلک دادن جلب کنید، سپس او را روی دامن خود بگذارید تا اسب‌بازی کند.
• وقتی او تنها بازی می‌کند، به سراغش بروید.
• با لحن و صدای تشویق‌آمیز بازی خاصی را اسم ببرید و او را تشویق به بازی کردن کنید.

تقویت تعامل کودک از طریق بازی

• همان بازی را چندین بار تکرار کنید تا کودک به آن عادت کند و آن را یاد بگیرد.
• هر کاری که کودک بدون هدف انجام می‌دهد، می‌تواند نشانه‌ای برای برقراری ارتباط باشد.
• به رفتارهای کودک توجه کنید، واکنش مثبت نشان دهید تا او برای تکرار آن رفتارها تشویق شود.

چگونه کودک را به برقراری ارتباط تشویق کنیم؟

• شرایطی ایجاد کنید که کودک مجبور به ارتباط گرفتن با شما شود.
• اشیا را دور از دسترس بگذارید تا کودک درخواست کند.
• درِ جعبه اسباب‌بازی‌ها را ببندید تا کودک مجبور شود برای باز کردنش از شما کمک بخواهد.
• کودک را ترغیب کنید تا از طریق اشارات بدنی، تماس‌های چشمی و آواز ساده ارتباط برقرار کند.

تقویت تماس چشمی و تعامل با کودک

• اشارات بدنی را به او نشان دهید و کمک فیزیکی کنید تا ارتباط برقرار کند.
• مثال:
  • دست‌های کودک را بگیرید و با هم کف بزنید.
  • صورتش را به آرامی بگیرید و به سمت چشم‌های خود نگه دارید و با او صحبت کنید تا تماس چشمی برقرار کند.
  • شکلک دربیاورید و منتظر بمانید تا ادای شما را دربیاورد.
  • بازی را آهسته انجام دهید تا کودک بتواند تقلید کند.

کمک به درک کلمات و عبارات

• اسامی اشیا، افراد، کارها و موقعیت‌ها را بیان کنید تا کودک آنها را با هم ارتباط دهد.
• از تصاویر استفاده کنید تا کودک بتواند مفهوم کلمات را بهتر درک کند.
• هنگام صحبت کردن با کودک، به جای “شما”، نام او را ببرید تا توجهش جلب شده و نام خود را یاد بگیرد.
• از کلمات جالب و شوخی‌آمیز استفاده کنید، زیرا این کلمات راحت‌تر در ذهن کودک می‌مانند.
• حالت‌های چهره و حرکات دست را همراه با کلمات به کار ببرید تا کودک بهتر متوجه شود.

انتخاب بازی‌های مناسب برای کودک

• بازی‌ها را متنوع کنید:
  • دالی موشه
  • قلقلک
  • قایم‌باشک
  • اسب‌بازی
• اسباب‌بازی‌های مناسب انتخاب کنید که تعامل، خلاقیت، مشارکت و حرکت را تقویت کنند.
• اگر کودک بازی را اشتباه انجام داد، مهم نیست! مهم‌تر از درست بازی کردن، لذت بردن از بازی است.

تقویت تعامل و مهارت‌های اجتماعی کودک

• بازی‌های ساده را به کودک یاد بدهید و به او فرصت دهید با روش خودش بازی کند.
• کودک را برای بازی‌های مشارکتی مثل توپ‌بازی تشویق کنید و مانند خودش بازی کنید تا توجهش جلب شود و تعامل ادامه پیدا کند.

اگر ما روش خاصی دربازی درنظر داریم و کودک با روش متفاوتی آن را بازی می کند، ما باید با روش او بازی را ادامه دهیم.
فراموش نشود که با کودک شمرده و آرام صحبت کنید.

ارتباط با کودکی که ازدیگران درخواست کمک می کند

کودک می فهمد که کارهای او می تواند روی اطرافیان تأثیرداشته باشد. حضورما را متوجه می شود و ازما درخواست کمک می کند که برای درخواست بازی های حرکتی؛ مثل قلقلک و قایم موشک ازروش های جدید استفاده کند.
وقتی کودک به یک بازی عادت کرد، میتوانید بازی را عوض کنید یا روش بازی را تغییر دهید، مثلاً عمداً بازی را اشتباهی انجام دهید. برای بازی یک روتین درست کنید؛ طوری که کودک به آن عادت کند و بعد نا گهان آن را تغییر دهید. چیزها را درجای غیرعادی مخفی کنید. او را با حسهای لامسه و بویایی غافلگیر کنید. روش درخواست کودک، برای شرکت در بازی فیزیکی را تغییر دهید.
به او کمک کنید تا در طول بازیهای معمول، با روش و شیوه های جدیدی ارتباط برقرارکند.(از درخواستهای متفاوت استفاده کند.) به او حق انتخاب درایفای نقش بدهید .
وقتی او بازی را شروع کرد، دنباله رو او باشید. اگرتمایلی ندارد که روش بازی عوض شود دلسرد نشوید و منتظر بمانید تا تغییررا قبول کند. برای تغییر فشار نیاورید .
به کودک کمک کنید تا چیزهایی که دربازیها، شعرها،کتابها وفعالیتها یاد گرفته، را به کار ببرد .به کودک کمک کنید تا آموخته هایش را تعمیم دهد. برخی ازفعالیتها که کودک را به برقراری ارتباط تشویق میکند شامل دالی موشه و قایم موشک می باشد .
به کودک کمک کنید تازبان بدنی اش را بهبود بخشد یا تغییر دهد.
او را تشویق کنید تا ازعلامتها، تصاویر، صداها و کلمات استفاده کند. تصاویررا نزدیک اشیا مربوط به آن قراردهید، یا آنها را به صورت یک کتابچه درآورید تا به راحتی بتواند ازآن استفاده کند .
بر طبق درک کودک علامتها و کلمات را تکرار کنید و بازیهای حدس زدنی را انجام دهید .
موقعیتهایی را که موجب می شود کودک چیزهای جدیدی درخواست کند، بیشترکنید.
چیزهایی که دوست دارد، در جاهایی بگذارید که دستش به آن نرسد. چیزهایی که می خواهد، مرحله به مرحله به او بدهید. همه چیزهایی را که می خواهد، به غیرازیکی، به او بدهید .
به کودک کمک کنید کلمات وعبارات را تا آنجا که ممکن است درک کند.
قبلاًدرمبحث برقراری ارتباط بحث شده است .

بازیها را متنوع کنید

بازیهایی که درارتباط، قبلاً پیش نهاد شده، می توان استفاده کرد. دریک بازی با روشهای مختلف بازی کنید. کودک را تشویق کنید تا درطول بازیهای نمادین، مثل تلفن کردن از شما تقلید کند. ه او کمک کنید تا دستورات شما را اجرا کند، برای مثال به او بگویید: «سیب را دربشقاب بگذار.»
•کودک را تشویق کنید تابا دیگران؛ مثل پدربزرگ، مادربزرگ، خواهرو برادرهم بازی کند. این روش موجب تشویق کودک به تعمیم آموخته هایش با همان روش بازی با افراد پیرامونش می شود.

ارتباط با کودکی که باروش ابتدایی ارتباط برقرارمی کند

این کودک می تواند درشرایط خوب وتشویقی ارتباط برقرارکند وچیزهایی مثل غذا یا اسباب بازی مورد علاقه اش را که برایش مهم است، درخواست کند.ارتباطش هدفمند،اما محدود به درخواست هایش است.اگرما کلمات و جملات ساده بکارببریم، حرفهای ما را متوجه می شود .
کودک یاد می گیرد که نقش خود را به طورمنظمی دربازی حرکتی ایفا کند.
برای کودک مثال کلامی بیاورید تا بتواند ازکلمات وعبارات ساده استفاده کند. این امر به کودک کمک می کند تا با تقلید و تکرارِآنچه می شنود، ازاین کلمات و تصاویراستفاده کند .
با علامت واشاره به او بفهمانید باید مثالی را که می بیند، تکرارکند یا عبارتی که ما با آن بازی را شروع کرده ایم،ادامه دهد. با جمله ای شروع کنید که او مجبور شود ادامه دهد.
سؤالاتی مثل سؤالات بازبا انتخاب، سؤالات بسته باجواب آره یا نه، سؤالات با چه کسی و چی ،بپرسید.
کودک را تشویق کنید تا بازی حرکتی را شروع کند و منتظرشما برای شروع بازی نشود.
به او علامت یا اشاره ای نشان دهید تا بازی را شروع کند.علامتها را پیشرفته تر کنید تا با کمک تصاویرارتباط برقرارکنید. ارتباط ازطریق تصاویر را پیشرفته ترکنید تا به ارتباط زبانی برسید. کلمات را پیشرفته ترکنید تا به جمله برسید .
او را تشویق کنید که درموقعیتهای گوناگون بتواند ارتباط برقرارکند.
قبول نکنید واعتراض کنید. ازعبارات محترمانه استفاده کنید .
توجه خود را به کسی یا چیزی منحرف کنید. درمورد یک چیز غیرعادی نظر بدهید .
به کودک کمک کنید تا کلمات و جملات ساده را درک کند و دستورات ساده را اجرا کند.
ازجملات صحیح و ساده استفاده کنید تا به درستی قواعد کلماتِ گفته شده را بشنود و آنها را بعداً استفاده کند. چیزها، افراد، کارها وموقعیتها را به درستی نامگذاری کنید. بعد ازاستفاده ازضمیرها نام افراد را بگویید .
به او کمک کنید تا بفهمد هر «کلمه»درجمله، معنی خاص خودش را دارد؛ و «کلمات»درجمله باهم ارتباط دارند .
بازیها را متنوع کنید.
به غیرازبازیهای مرحله اول ودوم،ازبازیهای نمادین و بازیهای قاعده دارمی توان استفاده کرد.

ارتباط با کودکی که با ما ارتباط برقرارمی کند

کودکی با ما می تواند ارتباط برقرارکند که اززبانِ گفتاری به عنوان راه ارتباط استفاده میکند، اما هنوزتمام قوانین ارتباط را؛ به خصوص درشرایط ناآشنا نمیداند.وقتی نتواند با روش خودش مطالب را بیان کند، به تکرار کلمات و جملات اکتفا می کند .
به کودک کمک کنید تا روش برقراری ارتباط را تغییر دهد.
کلمات تکراری کودک را، با کلمات خاص جایگزی نکنید. هنگامی که توانایی فهمیدن او بهتر شد ،بیان کلمات تکراری کمتر می شود. درطول صحبت،ازکلمات و جملات صحیح استفاده کنید. برای موضوعاتی مثل بیان احساسات، که کودک نمیتواند به زبان آورد، از تصاویراستفاده کنید.
به او کمک کنید تا ارتباط برقرارکند .
کودک می تواند درموردآنچه می بیند،نظردهد .
توجه او را با صدا کردن وجواب دادن جلب کنید.
کاری کنید آنچه ازشما یا افراد دیگر یاد گرفته، درشرایط عادی و شرایط جدید به کار برد. به او کمک کنید تا ارتباط برقرار کند و درباره موقعیتهای فرضی صحبت کنید.
او را تشویق کنید که به سؤالاتی که با «چه، چه کسی، کجا، چرا، چطور»شروع می شوند، جواب دهد.
با شعرهای ساده سؤال درست کنید تا به وسیله آنها عادت به سؤال کردن بکند.
به او تصاویری نشان دهید که جواب سؤالها درآن است، و ازاو بخواهید که تصویررا نشان دهد.
ازبازیهای حرکتی مثل قایم باشک با تکرارسؤالاتی مثل «تو کجایی»سود برید.
سؤالاتی که با «چرا»و «چگونه»شروع می شوند،ازهمه مشکلترند.سؤالات را با دادن جواب، برایش قابل فهم کنید وجواب«بله»یا«نه»اورا پیش بینی کنید.
درمورد گذشته وآینده وحسها برایش صحبت کنید.
بازیهایی درنقش پدریا مادربا او داشته باشید.
باآموزش، به کودک کمک کنید تا یک مکالمه بسازد.
چگونه یک مکالمه را شروع کند وخاتمه دهد.
چگونه مکالمه را ادامه دهد.
دیگران همواره و همیشه حرفهای او را درک نمی کنند، بفهمد که دراین مواقع باید روش خود را تغییر دهد.
ازدیگران بخواهد که حرفهایشان را واضح بیان کنند.
در یک بازی گروهی به قواعد مکالمه احترام بگذارد.
به او کمک کنید تا توانمندی خود را برای مکالمه بیشترکند.
جملات طولانی و بلند را بشکنید.
برکلمات خاص، با همراه کردن نشانه ها وعلایم تأکید کنید وآنها را با آوردن در جملات مختلف تکرار کنید.

اگرمتوجه شدید کودک کلمات شما را نمیفهمد،زیرا او گفته ها را بدون تغییر تکرار می توانید جملات را به صورت ساده درآورید تا برایش قابل فهم باشد.
اشتباه گفتاری کودک را، بدون آنکه ازاو بخواهید گفته اش را دوباره بگوید، به صورت درست تکرارکنید.
در ضمن اینکه با کودک صحبت می کنید، به او نحوه رفتاروبرخورد با مشکلات را یاد بدهید.
به او کمک کنید تا به صورت مؤثری، با بچه های دیگرارتباط برقرار کند.
به او یاد دهید که چگونه بازی را با کودک دیگر شروع کند.
به او یاد دهید که چگونه دربازی بماند و همراه بچه های دیگر قواعد بازی را رعایت کند. بعداً او این شیوه و روش را به دیگران عمومیت دهد.
به کودک آموزش دهید چگونه بازی را با استفاده ازعبارتهای خاصی خاتمه دهد.

نتیجه گیری

بازی کردن برای کودکان اوتیسمی چالش‌های خاصی دارد، اما با درک شیوه‌های مناسب، می‌توان آن‌ها را در مسیر تعامل و یادگیری همراهی کرد. بازی‌های مناسب، مانند بازی‌های تعاملی، دیداری، حرکتی و نمادین، می‌توانند به تقویت مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و شناختی کودک کمک کنند. ایجاد شرایطی برای تشویق کودک به برقراری ارتباط، تقویت تماس چشمی و درک مفاهیم از طریق تصاویر و حرکات، از دیگر راهکارهای مؤثر در این زمینه است.

خدمات کلینیک کاردرمانی در تهران و گفتاردرمانی محیا

کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا، با بهره‌گیری از کادری مجرب در زمینه درمان اختلالات اتیسم، آماده ارائه خدمات ارزیابی، تشخیص و مداخله به هنگام به مراجعین محترم در حیطه اختلالات حرکتی، شناختی و گفتاری ناشی از این اختلال است.