کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی محیا

به نام خدا

در این  مقاله از سری مقاله های کلینیک محیا قصد داریم تا به

مبحث پیدایش مهارت های حرکتی ظریف در اندام فوقانی کودکان بپردازیم:

زمینه های شکل گیری صحیح مهارت های حرکتی ظریف در اندام فوقانی

شکل گیری و پیدایش مهارت های اکتسابی در اندام فوقانی هر شخص ، فرآیندی بسیار پیچیده بوده که مستلزم پیشرفت رویکرد ها و فرآیند های مختلفی است.

از جمله این فرآیند ها می‌توان به رشد سیستم اعصاب مرکزی ، تکامل دستگاه اسکلتی و عضلانی و نیز تجربه هر شخص در طی عبور از سال های ابتدایی عمر وی اشاره کرد.
علاوه بر این ، صحت و تکامل بهنجار بسیاری از مهارت های دیگر مانند عملکرد های شناختی ، عملکرد های حسی (مانند حس بینایی) و یکپارچگی آن ها و نیز عوامل اجتماعی و فرهنگی در استفاده موثر از اندام فوقانی ، به خصوص در حیطه مهارت های حرکتی طریف تاثیر گذار خواهد بود.

به طور کلی کودک در طی پنج سال ابتدایی زندگی خود ، سطوح مختلفی از نقاط عطف مهارت های حرکتی ظریف را کسب خواهد کرد.

همچنین باید به این نکته توجه داشت که استفاده موثر از کف دست و انگشتان ، نیازمند طی سه مرحله دست دراز کردن ، گرفتن و دستکاری در کف دست می‌باشد.

مهارت رساندن دست به شیئ (Reach)

رفلکس های حرکتی در ابتدای فرآیند رشد شیرخوار ، فراهم کننده زمینه انجام حرکت های پیچیده ای مانند دراز کردن دست به سمت اشیاء می‌باشد.
انتقال از رفلکس های ساده و قدیمی تر به رفلکس های پیچیده تر ، به مرور زمان باعث ایجاد بستری برای ارادی شدن حرکات در ادامه راه می‌شود.

از سوی دیگر ، رشد هماهنگی بین چشم و دست نیز ، نقش بسزایی در تکامل رفتار دراز کردن دست به سمت اشیا دارد.
جالب است بدانید که نگاه داشتن مصنوعی و حمایت شده سر و گردن یک شیرخوار ، باعث افزایش چشمگیر و فوق العاده هماهنگی در مهارت های مرتبط با اندام فوقانی خواهد شد.
تا جایی که حرکات بی‌نظم و قاعده بازو ها و ساعد ها ، متوقف شده و جای خود را به حرکات به ظاهر ارادی و دقیق او برای رساندن دست خود به شیئ دهد.

این موضوع به خوبی نشان دهنده تاثیر میدان دید در دراز کردن دست به سمت جسم در کودکان می‌باشد.

مهارت گرفتن (Grasp) با کف دست و انگشتان

به طور کلی در چند ماه ابتدایی زندگی شیرخوار ، گرفتن فرآیندی غیر ارادی و حاصل از رفلکس هایی سطحی و عمقی بوده که در آن ها بسته شدن انگشتان به دلیل تماس یک شیئ با کف دست کودک می‌باشد.

رشد کنترل مهارت کودک در ادامه راه اما ، سیر ویژه ای را طی کرده و به گونه‌ ای است که گویی توانایی وی برای کنترل و استفاده ارادی از اندام فوقانی ، از نواحی داخلی تر به سمت خارج و شست دست پیش روی می‌کند.

به طور کلی در ارتباط با گرفتن اجسام در کف دست ، دو نوع کلی گرفتن قدرتی و گرفتن ظریف وجود خواهد داشت.

گرفتن قدرتی ، مهارتی است که نسبت به نوع دیگر آن در کودکان با توانایی های جسمی و ذهنی عادی ، زودتر کسب شده و بعضا گرفتن پالمار نیز نامیده می‌شود.
هدف از گرفتن پالمار ، حفظ و جای دهی هر چه بیشتر اشیاء در کف دست بوده و هنگام انجام فعالیت هایی مانند گرفتن و استفاده از چاقو ، اره و یا فرضا نگه داشتن طولانی مدت عروسک می‌باشد.

نوع دیگر گرفتن ، گرفتن ظریف و یا رادیال بوده که همانطور که از نام آن نیز بر می‌آید ، حاکی از استفاده ظریف و محدود از انگشتان شست و اشاره بوده و کسب آن بر مهارت های گرفتن قدرتی ، موخر می‌باشد.
در واقع پس از استفاده قدرتی از دست ، شیرخوار به مرور زمان یاد خواهد گرفت تا انگشت اشاره خود را به سمت اشیاء مختلف نشانه رفته و یا حبوبات کوچکی را با استفاده از انگشت اشاره و شست خود ، بردارد.

مهارت دستکاری (Manipulation) با دست

مرحله دستکاری و یا منیپولیشن ، عالی ترین سطح از مهارت های مرتبط با دست و اندام فوقانی به حساب آمده و کودک می‌بایست برای کسب شایستگی کافی در استفاده از این مهارت ، سطوح قبلی فرآیند رشد و تکامل را طی کرده باشد.
چرخش ، شیفت و جابه‌جایی ، از جمله توانایی های کسب شده در این حیطه می‌باشد.

جابه‌جایی یا ترنسلیشن مهارتی است که به شما این امکان را می‌دهد که تنها با استفاده از یک دست ، اشیاء را از سمت انگشتان به کف دست و بالعکس منتقل کنید.
مانند هنگامی که کف دست خود را با تخمه پر کرده باشید و بخواهید یک عدد از آن ها را به نوک انگشتان خود منتقل کنید.
در صورتی که کودک در مهارت مذکور توانایی کافی را نداشته باشد ، مجبور می‌شود تا از هر دو دست خود برای انجام کار هایی که برای انجام فقط به یک دست نیاز دارند ، استفاده کند.

چرخش مهارت دیگری است که باعث می‌شود شما قادر باشید تا اجسام کوچکی را با استفاده از نوک انگشت شست و دیگر انگشتان خود بچرخانید ، درست مانند هنگامی که می‌خواهید درب یک بطری را باز کنید و یا یک مداد نوکی را برای استفاده از سر دیگر آن ، با درجه نیم صفحه بچرخانید.
کسب این توانایی برای انجام بسیاری از کار های روزمره ضروری به نظر می‌رسد.
اگر کودک در کسب این مهارت دچار مشکل شود ، ممکن است اشیاء را به طور مکرر رها کرده و یا از هر دو دست برای چرخاندن اجسام کوچک و ظریفی که می‌توان آن ها را با انگشتان یک دست هم چرخاند ، استفاده کند.

شیفت به قابلیت جابه‌جایی اجسام در بین انگشتان دست گفته می‌شود.
هنگامی که شما مداد را از روی زمین برداشته و قصد دارید تا با منتقل کردن مداد به نقاط بالاتر ، انتهای تحتانی آن را در انگشت بگیرید ، در واقع در حال استفاده از این مهارت هستید.
کودکانی که در استفاده از این مهارت مشکل داشته باشند ، در انجام فعالیت هایی مانند ورق زدن کتاب ، استفاده از کارت های بازی و همچنین استفاده از لوازم التحریر خود چندان موفق نخواهند بود.