به نام خدا
در این مقاله از سری مقاله های کلینیک محیا قصد داریم تا به ادامه مبحث توالی رشد تکاملی حرکتی در شیرخواران و کودکان بپردازیم:
تکامل و رشد حرکتی نوزاد
کودکان در طی روند کسب مهارت های حرکتی در همان سال های ابتدایی زندگی خود ، توانایی های بنیادین در زمینه تحرک جسمی خود را به ترتیب به شکل های غلتیدن ، خزیدن و چهار دست و پا رفتن ، گام برداشتن و نهایتا دویدن به دست خواهند آورد.
هرچند با دیدن راه رفتن یک فرد سالم ، ممکن است راه رفتن را فعالیتی ساده و به دور از پیچیدگی تصور کنیم ، اما آن در حقیقت یک وظیفه حرکتی بسیار پیچیده بوده که جز با یادگیری الگوهای انقباضی عضلانی پیچیده در سطح سگمان های مختلف بدن ، ممکن نخواهد شد.
همچنین هر فرد در راه رفتن می‌بایست نیرو های مناسبی را جهت حفظ ثبات و ساپورت وزن بدن تولید و اعمال کند.
از سوی دیگر ، راه رفتن نتیجه برهم‌کنش متقابل بین فرآیند مختلفی از جمله ادراک حسی ، ادراک حرکتی ، قلبی ، تنفسی و … می‌باشد.
راه رفتن ، در بدو تولد!
شاید برایتان عجیب باشد که بدانید اولین الگو های حرکتی مرتبط با گام برداشتن در هر فرد ، ماه ها قبل از تولد او شکل می‌گیرد ، به طوری که وقتی یک نوزاد تازه متولد شده را از زیر بغل و شانه بگیریم ، کمی به سمت جلو منحرف شده و به محض تماس کف پایش با سطح زمین ، حرکاتی شبیه به راه رفتن را از خود نشان می‌دهد!
نکته حائز توجه این است که حرکات مذکور ، در بازه ۱ الی ۳ ماهگی به صورت کامل محو شده و سپس با رسیدن سن نوزاد به سنین راه رفتن ، مجددا ظهور پیدا می‌کند.
توانایی غلتیدن
مرحله غلتیدن در سلسله مراتب رشد حرکتی مرتبط با راه رفتن از جایگاه ویژه ای برخوردار است ، زیرا یادگیری چرخش در محور بدن برای تغییر وضعیت از حالت خوابیده به نشسته و از حالت نشسته به ایستاده ، ضروری می‌باشد.
به عنوان مثال ، شیرخواران اغلب می‌توانند در ۱ الی ۲ ماهگی از حالت خوابیده به پهلو به حالت طاقباز تغییر وضعیت داده و عکس همین حرکت را در ۴ الی ۶ ماهگی انجام دهند.
سینه خیز و چهار دست و پا راه رفتن
پیدایش و عدم پیدایش یا کسب مرحله سینه خیز رفتن در طی به دست آوردن مایلستون های رشد حرکتی ، در کودکان متفاوت یکسان نیست.
سینه خیز رفتن کودکان در طی روند تکامل حرکتی در ایشان ، در سطحی مقدم تر نسبت به چهار دست و پا رفتن قرار گرفته است اما گاها پیش می‌آيد که کودکی بدون گذر از این مرحله ، مستقیما شروع به چهار دست و پا رفتن کند.
بر اساس نظریه ارائه شده توسط مک گراو ، فرآیند حرکتی دست و پا راه رفتن به ۹ فاز (مرحله) مستقل تقسیم می‌شود که کسب و عبور از هر یک از این مراحل ، پایه و اساسی برای مرحله بعد نیز می‌باشد ، به طوری که در طی ادامه روند رشد کودک و رسیدن وی به سنین ۱۰ تا ۱۲ ماهگی ، چهار دست و پا راه رفتن به شکل صحیح و ایده‌آل در او مشاهده شود.
این مراحل به صورت خلاصه به شرح زیر هستند :
۱. باز (اکستنشن) و بسته کردن (فلکشن) مفاصل اندام تحتانی اعم از هیپ و زانو در وضعیت دمر
۲. شروع اکستنشن فعال تنه تا ناحیه گردن (گردن گرفتن)
۳. ادامه اکستنشن فعال تنه تا سطوح مهره های سینه ای (جدا شدن قفسه سینه از زمین)
۴ و ۵. شروع تحرک دست ها و پاها
۶. ایجاد ثبات تنه بر روی کف دست و زانو ها
۷. تلاش ضعیف کودک برای جلو رفتن در پوزیشن چهار دست و پا
۸ و ۹. تکمیل فعالیت چهار دست و پا راه رفتن
کودک پس از تسلط کامل بر چهار دست و پا رفتن اما ، در بازه زمانی ۱۱ تا ۱۳ ماهگی قادر است تا به صورت خرسی راه برود.
توانایی برخاستن از حالت نشسته
همانگونه که الگوهای حرکتی کودک در فرآیند های چرخشی به مرور زمان تغییر می‌کند ، حرکات انقباضی مورد نیاز برای تعییر وضعیت کودک از حالت طاقباز به حالت ایستاده نیز ، در طول زمان دست‌خوش تغییراتی شده و این موضوع پیش زمینه مهمی برای راه رفتن مستقل در آینده خواهد بود.
بنابراین هنگامی که به این تغییر وضعیت دقیق تر نگاه می‌کنیم ، متوجه می‌شویم که کودک در طی این فرآیند ، در ابتدا از حالت چمباتمه به حالت دوپا ایستاده و سپس محور بدن خود را صاف می‌کند.
پیدایش راه رفتن مستقل
کودکان نوپا برای برداشتن نخستین گام های خود به صورت مستقل ، نیازمند طی روند مشخصی از الگو های مختلف هستند.
بر همین اساس ، صاحب نظران یادگیری فرآیند راه رفتن را به دو فاز یادگیری حفظ تعادل و اصلاح پیشرونده الگوی راه رفتن ، تقسیم بندی می‌کنند.
در حقیقت کودکان در طی عبور از ۴ سال نخستین زندگی خود ، به تدریج با کاهش تدریجی حمایت دوگانه و عرض گام ها و نیز با افزایش طول قدم ها ، خواهند آموخت تا به صورت مستقل و بدون کمک گرفتن از دیگران ، راه روند.
منابع جهت مطالعه بیشتر :
