تاخیر رشد تکاملی

در این مقاله از سری مقاله های کلینیک محیا قصد داریم تا به مبحث “تاخیر رشد” تکاملی و “کاردرمانی تاخیر رشد” در کودکان بپردازیم:

تاخیر یا تفاوت های فردی؟!

 

– برای اولین بار ، کودک شما در چه سنی توانست به کمک میز یا صندلی بایستد؟
– نخستین باری که فرزند شما موفق شد تا اولین کلمه خویش را بر زبان آورد به یاد دارید؟
– اولین حضور افراد ناآشنا در اطراف کودک خود که منجر به غریبی کردن او شده باشد در چه زمانی رخ داده است؟

سوالات بالا نمونه هایی از هزاران پرسشی است که پاسخ آن ها میتواند تداعی کننده خاطرات زیبای “اولین” های هر کودک برای والدین خود و در مواجه با شرایط جدید و مراحل مختلف رشد و تکامل او باشد.

اما سوال اساسی اینجاست که آیا پاسخ همه والدین به این پرسش ها یکسان خواهد بود و یا به عبارتی دیگر آیا تمامی کودکان در یک زمان معین سطوح مختلفی از توانایی ها را کسب خواهند کرد؟

امروزه به کمک مطالعات انجام شده و به لطف ابزار های ساختار یافته موجود در این زمینه ، پیش بینی سطوح مختلف رشد و تکامل کودکان ممکن شده است.

این موضوع بدان معناست که برای دستیابی به سطوح یکسانی از رشد، بازه های زمانی مشخصی تعیین شده و کسب هر مهارت جدیدی، محدود به بازه زمانی معینی می‌باشد.

هر کودک می‌تواند بر مبنای توانایی های خود در حیطه های مختلف جسمی ، شناختی ، اجتماعی و زبانی ، مسیر رشد و نمو را با “سرعتی” بیشتر یا کمتر از سایر کودکان هم سن خود ، طی کند.
در بین مراحل رشد و نمو ، آنچه که در تمامی کودکان یکسان است ، نوع مهارت به دست آمده و سطحی است که کودک با توجه به شرایط خود ، آن را کسب می‌نماید.

هر چند وجود تفاوت های فردی در بین کودکان صرفا می‌تواند سرعت کسب این نقاط عطف رشدی را تحت تاثیر قرار دهد، اما در نهایت از هر کودک سالم انتظار می‌رود تا مهارت مذکور را در بازه ای مشخص کسب کنند.

چه زمانی باید نگران شد؟

پس بازه های مشخص شده ، حاکی از فرصتی است که کودک با توجه به شرایط بدنی “به هنجار” خود ، برای کسب هر مهارت در اختیار دارد.
کودکی که نتواند در بازه ای مشخص سطح مطلوبی را کسب نماید ، حاکی از عدم کسب پیش نیاز آن سطح در او بوده و وجود اختلالات و دشواری هایی را در سطوح ما قبل خود مشخص می‌کند.

در صورتی که کودک عناصر و توانایی های مورد نیاز برای انجام یک فعالیت را کسب نکرده باشد ، تکرار و تمرین برای انجام فعالیت مذکور در او بی فایده بوده و می‌بایست با انجام یک ارزیابی دقیق ، نسبت به رفع و برطرف کردن دشواری های احتمالی و کسب مهارت های بنیادین برای انجام فعالیت مد نظر ، اقدام کرد.

 

کلینیک تخصصی توانبخشی محیا

کاردرمانی جسمی، کاردرمانی ذهنی، گفتاردرمانی و رفتاردرمانی

آدرس: میدان ملت، خیابان برادران شهید محمدی (ریحانی)، بین بانک شهر و پاسارگاد، پلاک ۱۴، طبقه دوم (زنگ شماره ۴)

 021-22982608      021-22982502     09395575699

 

تاخیر در رشد تکاملی چیست؟

در واقع تاخیر در رشد تکاملی هنگامی رخ می‌دهد که کودک بازه زمانی مشخصی را که یک شیرخوار به طور طبیعی برای به دست آوردن مایلستون های رشدی مختلف باید صرف کند ، طی کرده ولی توانایی های مرتبط با آن را به دست نیاورده باشد.
به همین خاطر عبارت هایی کلی مثل “تاخیر در رشد” و یا “دیرکرد تکاملی” ، مانند چتری بر روی حیطه های گوناگون حرکتی ، شناختی ، اجتماعی و زبانی گسترده شده و طیف وسیعی از اختلالات مرتبط با فرآیند های رشدی را در بر می‌گیرند.

تاخیر در رشد تکاملی گاها جزئی بوده و می‌توان با توجه به نکات ساده ای همچون رعایت رژیم های ویژه تغذیه ای و تمرین های معمول ، آن را برطرف ساخت.
اما در طرف مقابل نیز ، تاخیر در رشد کودک می‌تواند در دو یا چند حیطه مشاهده شده و جنبه های رشدی متعددی را درگیر کند ؛ اختلالی که از آن معمولا با نام “اختلال رشد فراگیر” یاد می‌شود.

 

تاخیر در رشد چرا به وجود می آید؟

همانطور که گفته شد ، این واژه حیطه گسترده ای از اختلالاتی را در بر میگرد که ممکن است عوامل زیادی در پیدایش هر یک از آن ها دخیل باشند.
با این حال ، به نظر می‌رسد مجموعه ای از عوامل گوناگون ، دستگاه اعصاب مرکزی کودکان را تحت تاثیر قرار داده و از این رو مانند بسیاری از اختلالات نورولوژیک دیگر ، علل بروز این اختلال را می‌توان از نظر زمان پیدایش ، به سه دسته کلی علل پیش از تولد ، در حین تولد و پس از تولد تقسیم بندی کرد.
در این بین می‌توان علل پیش از تولد را حائز اهمیت بیشتری دانست.

مهم ترین عوامل پیش از تولد کدام هستند؟

از عوامل شناخته شده تری مانند وجود نا به‌هنجاری های ژنتیکی (نشانگان داون ، ترنر و …) و عدم پایداری محیط داخل رحم مادر گرفته تا علل کمتر شناخته شده تری مانند ابتلا به انواع عفونت های ویروسی نادر (مانند سیتومگالوویروس⚠️) را ، می‌توان از جمله ریسک فاکتور هایی دانست که خطر ابتلای جنین به اختلالات رشد تکاملی را در زمان پس از تولد بالا خواهد برد.

 

ارزیابی رشد نوزادان و کودکان

برای مشاهده صفحه پرسشنامه ها کلیک کنید!

 

تاخیر رشد چند نوع دارد؟

در یک دسته بندی ساده تر ، چهار نوع کلی از اختلالات مرتبط با فرآیند های رشدی و کسب نقاط عطف مرتبط با آن ها ، در کودکان وجود دارد :

• تاخیر در رشد حسی و حرکتی

• تاخیر در رشد زبانی و گفتار

• تاخیر در رشد شناختی

• تاخیر در رشد عاطفی و اجتماعی

 

• تاخیر در رشد حسی-حرکتی

تاخیر های حسی و حرکتی ممکن است حاصل از عدم توانایی کودک در کسب مهارت های حرکتی درشت (مانند غلتیدن ، چهار دست و پا راه رفتن ، گردن گرفتن و سینه خیز رفتن) ، کسب مهارت های حرکتی ظریف (مانند برداشتن اجسام کوچک با انگشت اشاره و شست و دستکاری اشیا) و نیز توانایی مغز در پردازش صحیح اطلاعات حسی (مانند حس وستیبولار و عمقی) ، آن هم متناسب با سن خود باشد.

 

• تاخیر در رشد زبانی و گفتار

تاخیر در رشد مهارت های گفتاری می‌تواند بر روی برقراری ارتباط کودک با دیگران و درک سخن آن ها تاثیر گذارد. مشکل در درک کلمات یا مفاهیم ممکن است نشان دهنده تاخیر در گفتار و زبان باشد. والدین ممکن است متوجه شوند که شیرخوار غان و غون نمی‌کند و یا کودک در ساخت جملات کند بوده و یا صرفا گفتاری که می‌شنود را تقلید کند. علائم دیگر ممکن است حاکی از ضعف در عضلات ناحیه دهان و حلق و همچنین مشکل در ساختار های شنوایی نیز باشند.

 

• تاخیر در رشد شناختی

تاخیر در رشد شناختی هنگامی به وجود آمده است که کودک در فرآیند هایی مثل فکر کردن ، تحلیل اتفاقات پیرامون و در نتیجه قضاوت و عملکرد هوشمندانه با مشکلاتی مواجه بوده و عملکرد مورد انتظار نسبت به سایر نوباوگان در سنین مشابه را نداشته باشد. توجه پایین و حافظه ضعیف کودک به نسبت سن خود نیز ، از جمله موارد دیگری هستند که می‌توانند بیانگر تاخیر و ناهنجاری در رشد شناختی آن ها باشد.

 

• تاخیر در رشد اجتماعی-عاطفی

تأخیرهای اجتماعی-عاطفی ممکن است در نحوه تعامل نابهنجار کودک با دیگران آشکار شود. این مشکلات همچنین ممکن است بر نحوه تفسیر یک کودک از احساسات دیگران تأثیر بگذارند. کودکانی که دارای تأخیرهای اجتماعی-عاطفی هستند معمولا در درک نشانه های اجتماعی، شروع یا ادامه مکالمه، یا مقابله با تغیرات و شرایط جدید یا حالات روانشناختی مانند افسردگی مشکل داشته باشند.

 

تاخیر رشد تکاملی فراگیر (GDD) چیست؟

یکی از حالت های دیگری که می‌توان در حیطه تاخیر در رشد تکاملی برای یک کودک متصور شد ، ابتلا به تاخیر در رشد تکاملی فراگیر می‌باشد. معمولا از این عبارت هنگامی استفاده می‌شود که یک کودک هم در حیطه جسمی و هم در حیطه ذهنی ، دچار تاخیر باشد اما تعریف دقیق تر تاخیر فراگیر در رشد تکاملی را می‌توان اینطور بیان کرد که کودک در دو یا چند حیطه از حیطه های اصلی رشد ، حداقل در کسب و عبور از دو مایلستون (نقطه عطف رشد) دچار تاخیر باشد.

 

کاردرمانی تاخیر رشد تکاملی

همانطور که پیش از این نیز به آن پرداخته شد ، عدم دستیابی به توانایی های مطلوب در هر مقطع زمانی از رشد شیرخواران و نوپایان ، حاکی از ناتوانی در کسب مهارت های پیش زمینه ای برای انجام فعالیت مذکور می‌باشد.
از این رو پیش از هر چیز نیاز است است که با انجام یک ارزیابی جامع و کامل برای یافتن حیطه هایی که کودک در آن ها نیاز به کمک داشته و از توانایی کافی برخوردار نیست ، آگاهی حاصل گردد.

 

حیطه هایی که کودکان ممکن است در آن ها نسبت به همسالان خود دچار تاخیر باشند ، می تواند ترکیبی از یک یا چند حیطه زیر باشد :

• تاخیر در مهارت های حرکتی درشت مانند راه رفتن ، گردن گرفتن ، غلتیدن و چهار دست و پا راه رفتن.
• تاخیر در مهارت های حرکتی ظریف مانند قرار دادن مکعب ها روی هم و دستکاری اشیاء کوچک تر در کف دست.
• تاخیر در مهارت های شناختی مانند توانایی بازشناسی چهره ها یا درک مفاهیم مرتبط با اشکال و رنگ ها.
• تاخیر در مهارت های ارتباطی بدنی مانند ارتباط چشمی و استفاده از زبان بدن.
• تاخیر در مهارت های عاطفی مانند درک صحیح حالات چهره افراد و بروز به‌هنجار حالات روحی و روانی از طریق گفت و گو و کنترل خشم یا ترس.
• تاخیر در مهارت های مرتبط با بازی کردن مانند بازی های حسی و حرکتی در شیرخواران ، بازی‌ های سمبولیک در نوباوگان و بازی‌ های قاعده دار در کودکان سنین پیش دبستان و دبستان.

پس از انجام ارزیابی های لازم ، نوبت به طراحی یک پروتکل درمانی مطلوب می‌رسد.
یکی از متداول ترین اشتباهاتی که ممکن است برخی از والدین در زمینه پیگیری و درمان تاخیر رشد کودک خود مرتکب شوند ، استفاده از برنامه های درمانی غیر اختصاصی موجود در انواع مختلف می‌باشد.
از آنجایی که سطوح درگیری و علل ابتلای به تاخیر در رشد تکاملی در بین کودکان با نیاز های ویژه ، بسیار گوناگون است ، اکیدا توصیه می‌شود تا والدین برای انجام یک ارزیابی دقیق و نیز طراحی یک پروتکل درمانی اختصاصی کاردرمانی تاخیر رشد، متناسب با نیاز ها و شرایط ویژه فرزند خود اقدام کنند.
نکته ای که در این بين بسیار حائز اهمیت است ، توجه ویژه به زمان شروع مداخلات کاردرمانی تاخیر رشد و جلوگیری از وقفه و از دست دادن زمان طلایی موجود برای مداخله به هنگام می‌باشد‌.

کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی محیا ، با کادری مجرب در زمینه درمان اختلالات رشد تکاملی (کاردرمانی تاخیر رشد و گفتاردرمانی تاخیر رشد) ، برای انجام ارزیابی ، تشخیص و مداخله به هنجار ، آماده خدمت رسانی به مراجعین محترم می‌باشد.

 

گفتاردرمانی در تاخیر در رشد تکاملی

در حیطه گفتار اما ، تاخیر در کلام و اختلالات مرتبط با زبان نیز در بین بسیاری از کودکان مبتلا به تاخیرات رشدی ، مشاهده می‌شود.
اختلالاتی که معمولا خفیف بوده و با آغاز زودهنگام مداخلات توسط متخصصین حیطه گفتار ، به راحتی برطرف می‌شوند.
انجام یک ارزشیابی دقیق و مشخص کردن نواحی نیازمند به کمک و ارتقا توسط پاتولوژیست و نیز طراحی یک برنامه دقیق درمانی ، از جمله مهم ترین مراحلی هستند که باید طی شوند.

کلینیک محیا با در بر داشتن بهترین آسیب شناسان حیطه گفتار و زبان ، آماده خدمت رسانی در زمینه کاردرمانی تاخیر رشد به مراجعین محترم خواهد بود.

 

 

کلینیک تخصصی توانبخشی محیا

کاردرمانی جسمی، کاردرمانی ذهنی، گفتاردرمانی و رفتاردرمانی

آدرس: میدان ملت، خیابان برادران شهید محمدی (ریحانی)، بین بانک شهر و پاسارگاد، پلاک ۱۴، طبقه دوم (زنگ شماره ۴)

 021-22982608      021-22982502     09395575699

 

 

ما رو در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید!

اینستاگرام کلینیک توانبخشی محیا