به نام خدا
در این مقاله از سری مقاله های کلینیک محیا قصد داریم تا به بررسی خواب و مراحل و ویژگی های آن در کودکان بپردازیم:
خواب چیست؟
خواب یکی از کارکرد های تکرار شونده و بسیار پراهمیتی است که معمولا با افت سطح هشیاری ، کاهش میزان حساسیت گیرنده های حسی و پردازش آن ها و همچنین مهار فعالیت عضلات ارادی شناخته می‌شود.
داشتن یک خواب با کیفیت به عنوان یک عملکرد فیزیولوژیک برای بازگشت توانایی پردازش و رفع خستگی و نیز سرحالی و شاداب شدن بدن ، ضروری می‌باشد.
داشتن استراحت خوب همچنین به انسان کمک می‌کند تا سالم مانده و از ابتلای به بیماری در امان باشد.
بیشتر بزرگسالان به هفت تا نه ساعت استراحت در طول هر شبانه روز نیاز دارند و این زمان در بین کودکان و نوباوگان به ۱۰ الی ۱۲ ساعت در روز نیز می‌رسد.
استرس های روزمره ، فعالیت های ذهنی شدید ، عدم وجود مکانی مشخص و یا آشفته بودن آن و اختلالات فیزیولوژیک مانند مشکلات هورمونی ، همگی از جمله مواردی هستند که ممکن است مانع از داشتن یک استراحت کافی و موثر شوند.
عوارض ناشی از نداشتن خواب کافی
خواب از چه مراحلی تشکیل می‌شود؟
به صورت کلی خواب دارای دو مرحله اصلی NREM و REM می‌باشد.
مرحله NREM به تنهایی به چهار مرحله دیگر تقسیم شده و بنابراین در یک دسته بندی کلی دیگر می‌توان خواب را به ۵ مرحله تقسیم بندی کرد.
تعداد زیادی از نوروترنسمیتر ها در خواب و فرآیند های مرتبط در آن دخیل می‌باشند اما از مهم ترین آن ها می‌توان به سروتونین ، نوراپی‌نفرین و استیل کولین اشاره کرد.
در ابتدای شروع مرحله NREM ، سطح سروتونین افزایش پیدا کرده و برای پایان یافتن این مرحله و شروع مرحله REM نیز ، پایین آمدن میزان سروتونین و نوراپی‌نفرین و افزایش استیل کولین (در وضعیتی بالعکس مرحله NREM) به صورت همزمان ، ضروری می‌باشد.
در واقع می‌توان اینطور نتیجه گیری کرد که منشاء همزمان بودن برخی از امواج مغزی ، همین بالا و پایین شدن متناوب سطح ترشح همین انتقال دهنده ها بوده که این وضعیت دقیقا در نقطه مقابل الگوهای ثبت شده توسط نوار مغز در حالت بیداری می‌باشد.
ویژگی های مرحله NREM
نام گذاری پیش رو که در زمینه تقسیم بندی مراحل مختلف خواب بسیار متداول است ، بر اساس وجود یا عدم وجود حرکات سریع چشم در آن مرحله می‌باشد.
بنابراین در این مرحله (Non rapid eye movement) حرکات سریع چشم دیده نمی‌شوند.
در حالت خواب NREM ، تونوسیته عضلانی در وضعیتی مشابه با حالت بیداری وجود داشته و در آن ممکن است فرد فعالیت جسمی اندکی را از خود نشان دهد.
همچنین وجود رویاهای ساده و ساکنی مانند سقوط آزاد و زمین خوردن نیز ، از ویژگی های این مرحله می‌باشد.
ویژگی های مرحله REM
پدیدار شدن حرکات سریع و کنترل نشده چشم ، از ویژگی های اساسی مرحله REM یا همان Rapid eye movement از جمله خصوصیات بارز و البته اختصاصی این مرحله از خواب می‌باشد.
در این مرحله چشم های نوازادان کمی باز و بسته شده و ممکن است اینطور به نظر برسد که بیدار شده اند ، اما چنین نیست.
فعالیت تمامی ماهیچه های اسکلتی به جز انواع تنفسی و شنیداری (گوش میانی) ، در این مرحله از خواب مهار شده و فعالیت جسمی خاصی مشاهده نمی‌شود.
رویاهای پویا و داستان‌گونه ، در این مرحله به وجود آمده و عمق بسیار بیشتری نسبت به رویاهای ساکن مرحله NREM دارند.
همچنین پایین آمدن میزان سروتونین در وضعیت رویای REM ، باعث به وجود آمدن تحریفات شدید در پردازش حسی و در نتیجه ایجاد حالات وهم و رویا در هنگام استراحت عمیق می‌شود.
فعالیت الکتریکی مغز در حین خواب
به طور کلی پنج نوع متفاوت از الگو های الکتریکی حاصل از فعالیت یاخته های تحریک پذیر را می‌توان در مغز مشاهده کرد.
برخی از آن ها فرکانس بیشتری داشته و یا انرژی کمتری دارند.
مرحله اول خواب با ناپدید شدن تدریجی امواج بتا و جایگزینی امواج آلفا و سپس تتا شروع می‌شود.
در مرحله دوم امواج دوکی بتا با کمپلکس کا پدیدار شده و در مرحله سوم امواج کند دلتا و در نهایت در مرحله آخر خواب NONREM امواج بسیار کند دلتا خواب عمیق را ایجاد می‌کنند.
در مرحله REM امواج تتا و PGO وجود دارند.
سلامت خواب
در واقع بافت های زنده در پیکره انسان ، از نظر فیزیکی خود را در هنگام آرامش و خواب که دمای بدن ، ضربان قلب و مصرف اکسیژن مغز کاهش پیدا می‌کند ، ترمیم کرده و از این رو سلامت خواب بسیار ضروری است.
همانطور که پیش از این نیز به آن پرداخته شد ، خواب بی کیفیت با ابتلا به انواع بیماری های قلبی-عروقی ، چاقی و بیماری های روانی مرتبط است ، همانطور که کمخوابی و اختلالات خواب به عنوان یکی از عوارض جدی بیماری های مذکور ، شناخته می‌شود.
