به نام خدا
در این مقاله از سری مقاله های کلینیک محیا قصد داریم تا به بررسی
نقاط عطف رشدی در تکامل مهارت های حرکتی ظریف اندام فوقانی کودکان بپردازیم:
مهارت های حرکتی ظریف چه هستند؟
مهارت های حرکتی ظریف ، شامل استفاده موثر و بهنجار از دست و اندام فوقانی برای انجام فعالیت هایی با دامنه جابه‌جایی و تحرک کم و نیز دقت بالا می‌باشند.
هماهنگی بین گروه های عضلانی کوچک تر دست ، کف دست و همچنین انگشتان با پردازش حواس بینایی ، عمقی و لامسه در مهارت های حرکتی ظریف ، باعث می‌شود تا کودک قادر باشد فعالیت هایی مانند نوشتن ، گرفتن اشیاء کوچک تر و یا بستن دکمه های لباس را به درستی انجام دهد.
مهارت های حرکتی ظریف در انجام فعالیت های روزمره و کار ساز روزمره زندگی و همچنین فعالیت های مرتبط با تحصیل و اوقات فراغت ، نقش بسزایی را برعهده دارند.
نقاط عطف مهارت های حرکتی ظریف در نوباوگان
کودکان با سرعت های متفاوتی رشد کرده و ممکن است با توجه به ویژگی های فردی خود ، مسیر رشد و تکامل را در کسب مهارت های حرکتی ظریف به صورتی متمایز از سایر هم سالان خود طی کنند.
با این وجود پس از دستیابی به زمینه های شکل گیری صحیح مهارت های حرکتی ظریف ، از هر یک از کودکان سالم انتظار می‌رود تا در بازه های زمانی مشخصی ، توانایی های خاصی را کسب کرده و نقاط عطف رشد مهارت های حرکتی ظریف را پشت سر بگذارند.
رشد مهارت های ظریف از ۰ تا ۶ ماهگی
• باز و بسته شدن های مکرر و غیر ارادی کف دست و انگشتان به دلیل وجود رفلکس های مرتبط و برای پاسخ دادن به محرک های محیطی در شیرخوار دیده می‌شود
• به تدریج با گذشت سه ماه از تولد کودک رفلکس های گرفتن کف دستی از بین رفته و در دست گرفتن ارادی اشیاء با محوریت سمت داخلی (Ulnar) کف دست ، آشکار می‌شود
• در انتهای شش ماهگی کودک قادر است تا بدون افتادن یک شیئ ، آن را در کف دست خود نگاه دارد (Palmar grasp)
• با گذشت زمان ، حرکات نا متقارن و ناموزون اندام فوقانی به تدریج کمتر می‌شود
• کودک یاد می‌گیرد تا با کنترل حرکات از سمت فوقانی (Proximal) اندام (یعنی مفصل شانه و با بازوی) خود ، دست های خود را از خط وسط عبور داده و شیئی را به وسیله هر دو دست خود گرفته و یا به سمت دهان ببرد
رشد مهارت های ظریف از ۶ تا ۱۲ ماهگی
• نوزاد با کنترل کامل هر دو دست خود را برای گرفتن یک شیئ در روبروی خود دراز می‌کند
• در ابتدا از هر دو دست خود برای گرفتن اشیاء استفاده می‌کند اما به ندرت نیز تلاش برای نگه داشتن و یا گرفتن یک دستی نیز در او دیده می‌شود
• به مرور زمان ، شیرخوار یاد می‌گیرد تا علاوه بر چهار انگشت بلند تر خود ، از انگشت شست نیز استفاده کرده و اشیاء را با استفاده از شست و دو انگشت سمت خارج (Radial) خود بگیرد
• برای اولین بار ، کودک سعی می‌کند تا با استفاده از انگشت اشاره خود برای برقراری تعامل با اطرافیان (فرضا برای نشان دادن شیئ دلخواهش) استفاده کند
• در نهایت کودک سعی می‌کند تا با هر دستش یک اسباب بازی گرفته و آن ها را به هم بکوبد ، همچنین گرفتن با یک دست و دستکاری با دست دیگر ، به صورت بسیار خام نیز در او دیده می‌شود
رشد مهارت های ظریف از ۱۲ تا ۱۸ ماهگی
• از یک سالگی به بعد ، الگو های گرفتن کودک به مرور پخته و پخته تر می‌شود
• افزایش توانایی کودک در نگه داشتن اشیائی ظریف و مسطح (مانند بيسکوئيت) در این بازه زمانی نشان دهنده افزایش قدرت و کنترل در عضلات داخلی (Intrinsic) میباشد
• کودک به طور عمده از هر دو دست خود استفاده می‌کند اما رفته رفته تمایلش برای استفاده از یک دست خود ، نسبت به دیگری بیشتر خواهد شد
• به تدریج توانایی های مرتبط با رها سازی اشیاء توسط دست و انگشتان در این بازه سنی پدیدار شده و کودک قرار خواهد بود تا با ثبات نسبی در مفاصل شانه ، آرنج و مچ دست ، یک مکعب را بر روی مکعبی دیگر قرار دهد
• پیدایش توانایی خام و ابتدایی در دست گرفتن قاشق و بردن آن به سمت دهان نیز در همین بازه رخ می‌دهد
رشد مهارت های ظریف از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی
• تثبیت مهارت گرفتن استوانه در کودک (چهار انگشت دراز تر با فاصله کم نسبت به یکدیگر در یک سمت و انگشت شست در سمت دیگر واقع شده باشند)
• تثبیت مهارت گرفتن گازانبری (Pincer) در کودک (برداشتن اشیاء کوچک و نازک با استفاده از دو انگشت اشاره و شست)
• تثبیت مهارت گرفتن کروی (در دست گرفتن اجسام گرد با استفاده از خم کردن انگشتان دست در اطراف یک جسم گرد کوچک با فواصل زیاد و یکسان انگشتان)
• کودک در این بازه می‌تواند به یکباره تعداد زیادی از صفحه های کتاب را ورق زده و همچنین تا سه مکعب چوبی بزرگ را بر روی هم بچیند
رشد حرکات ظریف در بازه ۲ تا ۳ سالگی
• کودک در این مرحله از رشد خود ، در اغلب اوقات تمایل بیشتری برای استفاده از سمت غالب خود نشان می‌دهد
• تقریبا می‌تواند با استفاده از شست و دو انگشت سمت خارجی خود (Radial) ، سر مداد را در دست گرفته و بر روی کاغذی حرکت دهد
• می‌تواند شش یا هفت مکعب چوبی بزرگ را بدون اینکه بریزند بر روی یکدیگر قرار دهند
• مهارت انتقال از کف دست به سمت انگشتان را به دست آورده و می‌تواند قطعات خوراکی کوچکی را که در کف دست خود دارد ، به نوک انگشتان خود منتقل کرده و آن را به دهان بگذارد
• در استفاده از قاشق به مهارترسیده است اما با کوچک ترین عامل حواس‌پرتی ، ممکن است غذای روی قاشق را به سمت خارج و بیرون بریزد
بازه ۳ تا ۴ سالگی
• استفاده از دست غالب برای او به امری بدیهی تبدیل شده و می‌تواند تا با به‌کارگیری آن ، بیشتر از هفت مکعب چوبی بزرگ را بر روی هم قرار دهد
• به مرور در استفاده از مداد با حالت های سه انگشتی (انگشت شست و دو انگشت سمت خارج) تبحر پیدا می‌کند
• همزمان با افزایش هماهنگی دو طرفه در او ، در حین استفاده کردن از قاشق به وسیله دست غالب خود ، چنگال را نیز با دست دیگر خود گرفته و استفاده می‌کند (هرچند ممکن است موفق نباشد)
• خودش می‌تواند دست هایش را کفی کرده و آن ها را به هم بمالد و سپس آبکشی کند ، اما برای خشک کردنشان به کمک والدین خود احتیاج دارد
• با افزایش هماهنگی چشم و دست در او ، با دست غیر غالب مکعب یا هر شیئ حفره دار دیگری را گرفته و با دست غالب ، سعی می‌کند تا نخ کلفت و یا سیمی را از آن حفره عبور دهد
بازه ۴ تا ۵ سالگی
• بر گرفتن و استفاده از مداد در حالت سه پایه تسلط خاصی پیدا کرده و سعی می‌کند تا در هنگام رنگ آمیزی الگوی خود ، از خطوط سیاه الگو بیرون نزند
• کودک می‌تواند به خوبی دست های خود را کفی و آبکشی نموده و سپس دست های خود را با حوله کاغذی خشک کند
• کودک در این بازه سنی می‌تواند تا اشکال ساده ای مانند مثلث و یا مکعب را در اندازه های گوناگون از روی یک الگوی دیگر با ویژگی های مرتبط با رنگ آن کپی کند
• کودک قادر خواهد بود تا آدمک هایی را با حداکثر ده ویژگی ظاهری برجسته و با رنگ آمیزی کامل ، کشیده و الگو برداری کند
